اسکن هسته ای چیست؟

اسکن هسته ای شاخه ای از علم گسترده تصویر برداری پزشکی است که با استفاده از خواص هسته ای رادیو ایزوتوپ ها در روند تصویربرداری از اندام ها و بخش های مختلف بدن مورد استفاده قرار می گیرد. مهم ترین ویژگی اسکن هسته ای این است که می توان با استفاده از مواد شیمیایی و بهره گیری از خواص رادیواکتیو آن ها به خوبی روندهای متابولیکی بدن را مشاهده کرد.

امروزه علم استفاده از مواد رادیو اکتیو در ایران پیشرفت بسیار چشم گیری داشته است. در حقیقت مراکز بسیاری هستند که می توانند در کشور ما این اسکن ها را به خوبی انجام دهند. این مراکز با بهره گیری از بهترین و به روز ترین دستگاه های اسکن هسته ای در ارائه خدمات مفید و مثمر ثمر در زمینه تشخیص انواع بیماری ها به افراد مختلف کمک می کنند.

اسکن هسته ای قلب

اسکن هسته ای قلب یک روش تشخیصی تصویربرداری برای تشخیص برخی بیماری ها و آسیب های قلبی توسط بهترین متخصص قلب و عروق در تهران است. برای انجام این روش از مقادیر کمی از مواد رادیواکتیو موسوم به رادیوتراکرها استفاده می شود. رادیوتراکرها از طریق ناحیه مورد بررسی حرکت نموده و به صورت اشعه گاما انرژی ایجاد می کند که توسط دوربین های خاص تشخیص داده می‌شوند و بر روی رایانه تصاویری از داخل بدن ایجاد می شود.

تصویربرداری پزشکی هسته ای اطلاعات منحصر به فردی را ارائه می دهد که غالباً با استفاده از سایر روش‌های تصویربرداری نمی توان به دست آورد.

انواع اسکن­ های هسته ­ای

دو نوع اصلی اسکن هسته ­ای قلب وجود دارد:

• توموگرافی کامپیوتری با انتشار فوتون قلب (SPECT)
• توموگرافی گسیل پوزیترون قلب (PET): اسکن PET یک تست جدیدتری است و هنوز به اندازه SPECT رواج نیافته ­است.

هر دو تست را می­توان برای اهداف تشخیصی یکسانی مورد استفاده قرار داد و طبق مطالعات انجام شده، در تمام شرایط هیچ کدام به طور مشخص بر دیگری برتری ندارد. با این حال، اسکن PET از قسمت­های داخلی بدن زنان که دارای لایه ­های ضخیم سینه یا بافت شکم هستند تصاویر واضح­تری ارائه می­دهد. از این رو در مواردی که SPECT نتواند تصاویر کافی خوب تولید کند، احتمالاً انجام این تست توصیه می­شود.

اسکن هسته ای قلب چه مواردی را نشان می دهد؟

تصویربرداری هسته­ ای به تنهایی اطلاعات بیشتری نسبت به تست­های استرس یا اکوکاردیوگرام ارائه می­دهد. این تست ۴ هدف اصلی دارد:

• جریان خون (تصویربرداری یا اسکن پرفیوژن میوکارد)

بیماری عروق کرونر قلب (CHD) عامل اصلی مرگ و میر مردان و زنان در آمریکا است. اگر قسمتی از ماهیچه قلب به اندازه کافی جریان خون دریافت نکند، ممکن است نشانه های بیماری عروق کرونر قلب ایجاد شود. این بیماری در اثر تجمع رسوبات چربی در عروق ایجاد شده و می­تواند منجر به حملات آنژین صدری و درد شدید قفسه سینه شود.

• عضله آسیب دیده (تست مقدار نسج زنده میوکارد)

گاهی ممکن است این تست برای بررسی علائم آسیب عضله قلب انجام شود. حملات قلبی قبلی (از جمله حملات قلبی خاموش)، عفونت­ها، داروها یا جراحت باعث آسیب دیدن عضله قلب می شوند.

• عملکرد پمپاژ (اسکن عملکرد بطن)

برخی از تکنیک­های تصویربرداری مانند اسکن MUGA برای بررسی عملکرد بطن (کسرجهشی) انجام می­شوند. با استفاده از این روش میزان پمپاژ خون به بدن توسط قلب مورد ارزیابی قرار می­گیرد. متخصص قلب می­تواند با استفاده از این تست علائم بزرگ شدن قلب که یکی از علائم نارسایی قلبی را بررسی کند.

• تعیین روش درمان و پیگیری آن

چون با این تست مشخص می­ شود عضله قلب چه میزان استرس و فشار را می­تواند تحمل کند، از این تست می­توان برای تعیین روش درمان بیمارانی که به تازگی بیماری­شان تشخیص داده شده ­است نیز استفاده کرد. همچنین ممکن است برای بررسی موفقیت درمان بیمارانی که قبلاً برایشان بیماری تشخیص داده شده و در حال مصرف داروهای بیماری قلبی هستند، مانند CHD و آریتمی، به کاربرده می ­شود.

با استفاده از این تست پزشک می ­تواند میزان موفقیت درمان در تسکین علائم را مورد ارزیابی قرار دهد.

بنابرین در برخی موارد نیاز به انجام اسکن هسته ای قلب وجود خواهد داشت که عبارتند از:

• در صورت وجود درد قفسه ی سینه
• جهت تشخیص بیماری عروق کرونر (تنگ شدگی خون رسان عروق قلب)
• بعد از سکته ی قلبی جهت ارزیابی میزان آسیب قلب
• جهت ارزیابی میزان جریان خون عضله ی قلب بعد انجام عمل باز یا تعبیه ی استنت
• جهت ارزیابی وجود بافت زنده در عضله ی قلب قبل از تصمیم گیری به باز کردن عروق توسط عمل باز یا آنژیوپلاستی در افرادی که قبلا دچار سکته های وسیع قلبی شده باشند.
• بررسی وجود بافت آسیب دیده در عضله ی قلب به دلایلی غیر از بیماری عروق کرونر

نحوه انجام اسکن هسته ای قلب به چه صورت است؟

برای انجام این تست، پزشک یا تکنسین آموزش دیده یک لوله وریدی (IV) را به داخل ورید بازو وارد می­کند. از طریق این لوله، مواد رادیواکتیو به جریان خون تزریق شده و بر اساس تشعشات آن تصاویر متعددی از بافت مورد نظر تهیه می شود. همزمان، گیرنده های نوار قلب (ECG) به نقاط مختلف بدن متصل می­شود تا ضربان قلب در طول آزمایش تحت کنترل باشد.

مراحل متعددی برای این انجام این تست وجود دارد که به شرح زیر است:

• تستاسترس

هدف از انجام تست هسته ­ای بررسی وضعیت جریان خون در حالت استراحت و تحت استرس است. برای وارد کردن استرس به قلب، باید یک تست استرس با توجه به سلامت عمومی بیماران انجام شود. برای انجام این کار تست ورزش رایج تر است.

در طول انجام تست ورزش، بیمار روی تردمیل راه می­رود یا دوچرخه ثابت را رکاب می­زند. از آنها خواسته می شود تا زمانی که خسته شوند یا دچار درد قفسه سینه یا پا شروع شوند، پیاده روی یا رکاب زدن را ادامه دهند. به بیمارانی که قادر به انجام این آزمایش نیستند، یک ماده شیمیایی تزریق می­شود که قلب آنها را مجبور به تپش مصنوعی سریع­تر می­کند و از اثرات ورزشی تقلید می­کند. بلافاصله پس از هر دو تست، مواد رادیواکتیو هسته ­ای به بیمار تزریق می­شود.

• تزریق مواد رادیواکتیو

هنگامی که بیمار به حداکثر سطح ورزش خود رسید یا ماده ­ای شیمیایی برای فشار بر قلب به او تزریق شد، ردیاب رادیواکتیو از طریق لوله IV تزریق می شود. 30 دقیقه تا یک ساعت بعد، بیمار به دستگاه اسکنر منتقل می­شود تا جریان ردیاب داخل رگ­ها رصد شود.

• اسکن هسته ای

در این مرحله یک اسکنر بزرگ که دارای یک دوربین گاما است، در سراسر بدن حرکت می­کند و تصاویر داخلی قلب و رگ­ها را می­گیرد تا دو مجموعه عکس گرفته می­شود:

۱) بلافاصله پس از تست ورزش/تست استرس شیمیایی

۲) چند ساعت یا یک یا دو روز بعد در زمانی که بدن در حالت استراحت است.

اسکن درد ندارد اما برای برخی از افراد ممکن است 20-30 دقیقه بی حرکت ماندن سخت باشد. همچنین ممکن است به دلیل روشن بودن سیستم تهویه هوا که برای عملکرد صحیح دستگاه‌ها روشن بودن آنها لازم است، برخی از افراد احساس سرما کنند.

پاسخ به سوالات متداول

عوارض و خطرات اسکن هسته ای قلب چیست؟

• در حین ورزش، در موارد نادر ممکن است، به علت استرسی که به قلب وارد می شود، نامنظمی قلبی، درد سینه و حتی حمله ی قلبی رخ دهد.
• آنژیوکتی که وارد دست می شود، ممکن است کمی ایجاد درد کند و همچنین تزریق ماده رادیواکتیو ممکن است منجر به احساس ناخوشایندی در محل تزریق شود. با این حال واکنش های حساسیتی به ماده رادیواکتیو خیلی نادر است.
• اگر برای وارد کردن استرس به قلب از دارو استفاده شده باشد، ممکن است بیمار دچار سرگیجه، تهوع، لرز و یا تنگی نفس و یا درد سینه گذرا شود.

چه عواملی که می توانند در نتایج به دست آمده اختلال ایجاد کنند؟

• استفاده از دارو های حاوی تئوفیلین
• استفاده از کافئین، طی ۴۸ ساعت قبل از انجام تست
• استفاده از سیگار یا هرگونه تنباکو، طی ۴۸ ساعت قبل از انجام تست
• استفاده از دارو های قلبی که توانایی کاهش ضربان قلب را دارند یا نیترات ها که توانایی گشاد کردن عروق قلب را دارند.

در صورتی که ضربان ساز قلبی دارید به پزشک خود اطلاع دهید.

دیگر یافته های پزشکی اسکن هسته ای قلب